گزارشی از دو نشت تخصصی گرافیک دکتر کلاه کج و استاد فلسفی

۰۰امروز ۱۳/۲/۱۳۹۵ ساختمان فرهنگ و معاونت دانشگاه شهید چمران اهواز در نشست اول خود میزبان سخنان استاد کلاه کج حول محور مبحث “گرافیک محیطی” بود،** طبق سخنان ایشان؛ در دانشگاه ها آنگونه که شایسته است به این مبحث پرداخته نشده است** و سعی بر این است که در این گفتگو توضیحات و تعریفى از نظریه پردازان مختلف براى روشن شدن ابعاد این موضوع مطرح شود.
مباحثى مانند “تاریخچه گرافیک محیطى” در جهان  و همچنین  کاربرد آن در شهر اهواز، عنوان هاى مرتبط با گرافیک محیطى بودند مانند “مبلمان و تجهیزات درون شهر گرافیک شهرى و بیلبورد ها…
المان هاى شهرى اسمى است که اخیراً متداول شده و با پشتوانه هاى فکرى متفاوت و خاطره انگیزى منجر به ساخت و نصب آنها در شهر شده است.
بعضى از نامها دچار دگرگونى شده اند، از دیگر مواردی که دکتر کلاه کج به آن پرداختند موضوع کار معماران، گرافیستها و طراحان صنعتی بود که با توجه نقش طراحان صنعتى چه از لحاظ هنرى و چه فنى بسیار در گرافیک شهرى پررنگ است، همینطور دکتر کلاه کج خاطر نشان شدند که گرافیک شهرى و محیطى رشته ای
“میان رشته” ایست.
گرافیک محیطى مفهوم مخدوش شده توسط افرادى است که از آن شناخت کافی ندارند و درگیر آن نیستند.
گرافیک معمارانه امروزه اصطلاحیست که بسیار متداول شده است مانند تاثیر و بیان تصویرى که معمارى گرافیکى متاثر آن است،
دکتر کلاه کج اشاره ای داشتند بر اشارات استاد “پیرنیا” که تاکید بر “مصالح بوم آورد” دارند و از این موضوع این برداشت می شود که مصالح معمارى بر گرافیک محیطى تاثیرگذاشته اند…
در تعاریف امروزه گاهی گرافیک محیطى را تعین هویت ، و دارای تعیین مسیر،  تفسیر مى کنند یعنى اطلاعات یک محیط از طریق گرافیک آن، به شخص منتقل مى شود مانند تفاوت ماهیت فروشگاهى با جاهای دیگر مجموعه وسیعى از کارهاى گرافیکى در گرافیک محیطى مى گنجد که همه در جهت شناخت محیط  و فضا و مسیر یابى هستند و مى توان گفت گرافیک محیطى در خدمت معمارى شهرى است.
دکتر کلاه کج با بیان چند تعریف به سخنان خود ادامه دادند:

تعاریف:

چیزى که رابطه انسان و محیط را تعریف کند،
” مَگز”  اعتقاد دارد که گرافیک محیطى از دوران گذشته و تصویر سازى درون غارها وجود داشته اما به اعتقاد “الویس” آن تصاویر ارتباط بصرى هستند نه گرافیک محیطى.
یک تابلو  گرافیکى مى تواند مسیر یا تعیین کننده و یا تبلیغاتی باشد.
مفاهیم و معناهاى مشترک یا خاطرات جمعى بخشى از عناصر هویتى هستند
و فرهنگ چیزى جز معناهاى مشترک نیست.
“والکر”  مى گوید حتى بربر ها هم فرهنگ خودشان را دارند تمدن نشانه پیشرفت است نه فرهنگ، دکتر کلاه کج با اشاره به موارد زیر ادامه دادند:
*نظریه پردازان معمارى :
گرافیک محیطى بخشى از عناصر گرافیکى هستند که معمارى و مفاهیم را به هم مرتبط مى کند.

*گرافیستها: گرافیک محیطى طیف وسیعى دارد.
“برگر” مى گوید عقب بردن تاریخ گرافیک تا قبل از ١٩٠٠ کار صحیحى نیست و بعد از آن به مقتضى “زمان و نیاز” گرافیک محیطى إیجاد شد .

نمونه هاى ایرانى گرافیک محیطى کوه نگارى هایی در گذشته و حول منطقه و بافت تاریخی ایذه، و همچنین ایجاد نشانه هاى مترو فرانسه توسط “ویکتور گایمار”: در قرن نوزده شروع گرافیک محیطى بود.
اصطلاح گرافیک محیطى از دهه ١٩۶٠ بوجود مى آید که با استفاده از تئورى رنگ و تایپوگرافى و در ١٩٨٠ تکمیل مى شود.
اما در کشور ما چند سال است که به این موضوع توجه شده است…
گرافیک محیطى مدرن چهار موج دارد:
١- طراحى علائم مترو پاریس
٢- بعد از جنگ جهانى و در سال ١٩۶٠ با طراحى تابلوهاى شهرى نشانه هاى سایناژها
٣- طراحى فروشگاهى ١٩٧۵
۴- طراحى برندینگ و سازمانى
تغییر روند شکل گیرى فضاى شهرى ، تبلیغات و گرافیک شهرى آخرین لإیه ارتباطى شهرى هستند.
تبلیغات شهرى ارتباط تنگاتنگى با اقتصاد شهر دارد چون مخاطب آن تولید و فروش است
جمله ی ونتورى : “شهر آشفته حاصل شهروندان آشفته است چون آنها سازنده شهر هستند”
مانور گرافیستها روى عناصرى مانند بیلبردها به علت کنارهم بودن فونت و تصویر بسیار زیاد است .
عناصر گرافیک شهرى بر اساس ماندگارى؛ ثابت ، متغیر و به صورت گردشى  دسته بندى مى شوند . طراحى نادرست و ناهماهنگ با در نظر نگرفتن ارتفاع تابلو و سایبانهاى ساختمانها، سیماى شهر را دچار  اغتشاش کرده است.
دکتر کلاه کج متذکر شدند که مشکلات گرافیک شهرى ما در مقیاسه با کلانشهرهاى تهران و اصفهان بسیار زیاد است از این رو که معمار و گرافیست باید هماهنگ با هم تابلو ها را طراحى کنند.
یکى از مشکلات ما در طراحى تابلوها ، محدودیت  در استفاده از فونت به صورت  عمودى است که به علت محدودیت فونت فارسى به شکل “عمودى”
ناچار مى شویم از فونت انگلیسی استفاده کنیم و در مورد مذکور خاطر نشان شدند که:
می توانیم از بدنه و زمینه ی ساختمان به عنوان تابلو استفاده کنیم یعنی زمینه را مى توان ساده کرده و نوشته ها را روى آن کار کرد که به خوانایى شهر کمک مى کند،
این ها خلاصه ی از صحبت های دکتر کلاه کج و اشاره های این بزرگوار مرتبط با مبحث چیستی گرافیک محیطی بودند.
نشست دوم مربوط به صحبت ها و اشاره های تخصصی استاد فلسفی پیرامون “تایپوگرافی” بود
“استاد فلسفی” نگرانى ها و دغدغه هاى خودشان را از وضعیت طراحان جوان امروز مطرح کردند؛
سمینار ایشان به گفته خودشان
“آموزشى نبوده”  بلکه در خصوص اصولی بوده که طراحان جوان آنها را فراموش کرده اند
“مطالعه” یکى از لازمه هاى یک طراح است ،
به عنوان مثال نکته ی “تحقیق” و “طراحی”  از جمله مسائلی بودند که استاد فلسفی به آن اشاره داشتند و متذکر شدند که  هر طراح قبل از طراحی باید در مورد “تاریخ” و “فلسفه” آن تحقیق کند
یک تایپوگراف باید تماماً خطها را بشناسد و حول محور آن ها مطالعه داشته باشد،
از ارتباط پیچ ها و اتصالات حروف به همدیگر شناخت کامل داشته باشد و در باره آن مطالعه و تامل کند.
وی خاطر نشان شد که مطالعه و تحقیق ابزار ذهن یک طراح است و تمرینات خوشنویسى لازمه و پایه تایپوگرافى است یک فرد در روز از صبح تا شب با حروف و نوشتار در ارتباط است و همچنین برخوردار از اندیشه است .
اندیشه ای که قبل و هنگام پرداخت به ‌طراحی به کار گرفته شود…
از دیگر مواردی که استاد فلسفی به آن اشاره کردند این مهم بود که
هنر حروف نگارى و تایپوگرافى از غرب به ایران آمده و توسط طراحان و هنرمندانِ ایرانى به شکل امروزى و ایرانى تبدیل شده…
خط و خوشنویسى ایرانى سرشار از مفهوم است که لازمه درک آن دانستنِ زبان بصرى آن است.
طراحى تنها تمرین و ممارست نیست بلکه درک است
از یک فرم و حرکت .
پیام های پیرامون تایپو گرافی بالا نیز خلاصه ای از صحبت های “استاد فلسفی” حول محور مقوله ی تایپو گرافی بود.

*جامعه طراحان گرافیک
“هومان مهرآذین”
اردیبهشت ماه یکهزار و سیصدو نود و پنج